هنجارگریزی در شعر صلاح عبدالصبور

چکیده مقاله

 هنجارگریزی یکی از شگردهای مطرح در نظریه‌های نقدیِ فرمالیست‌های روس است که در یک تعریف ساده می‌توان آن را خروج از زبان معمول و معیار دانست. بهره‌گیری از این ترفند بیانی به آفرینش زیبایی و پویایی سخن می‌انجامد و در نهایت سبب توجه دوچندان مخاطب به متن می‌گردد. شاعرانی که چیره دست‌ترند افزون بر اینکه می‌کوشند مفاهیم و معانی تازه‌ای به بند بکشند، توجه ویژه‌ای نیز به ساختار و زبان شعری خود نیز دارند تا بتوانند ضمن دور شدن از زبان معمول، توانمندی بیانی خود را به رخ مخاطب بکشند، با این باور که اندیشه‌های تازه گرچه ممکن است در قالب زبان معمول و هنجار، گفتنی و دریافتنی باشند، با اینهمه ممکن است غبار عادت بر واژگان، تعابیر، تصاویر و ساختار شعری بنشیند و از توجه مخاطب به متن بکاهد. شاعران پیشگام معاصر عرب با جریان نوگرایی، به نوآوری در مفاهیم و زبان شعری روی آوردند که در این میان صلاح عبدالبصور (1981-1931) شاعر معاصر مصر از جملة آنان است. این شاعر علاوه بر اینکه در حوزه مفهومِ شعری حرفی برای گفتن دارد، در حوزه زبان و بیان شعری نیز توجه منتقدان ادبی را به خود جلب کرده است. به تحقیق باید گفت که وی می‌کوشد تا از فرایند خودکاری زبان شعری بپرهیزد و به تکرار مکرر زبان پیشینیان نپردازد تا از این رهگذر به هنری‌تر شدن سخن و تأثیرگذاری بیشتر آن بر خواننده کمک کند و شعری به او ارائه دهد که برجستگی زبانی و تاثیرگذاری مشخصه اصلی آن است. لذا پژوهش حاضر عهده‌دار بررسی نمودهای هنجارگریزی در شعر وی می‌باشد.