تحلیل خطبه شقشقیه بر اساس کنش گفتاری «سِرل»

چکیده مقاله

تحلیل متن‌شناسی خطبه‌ی شقشقیه بر اساس نظریه‌ی کنش گفتاری «سِرل»

چکیده

نظریه‌ی «کنش گفتاری» یکی از مباحث مهم تحلیل گفتمان در حوزه‌ی دانش زبان‌شناسی به شمار می‌رود که در آغاز توسط «آستین» مطرح شد و پس از وی «سرل» طبقه‌بندی پنج‌گانه‌ای را برای آن ارائه داد. پایه‌ی نظریه‌ی کنش گفتاری سرل بر این استوار است که نقش‌های فعل و به دنبال آن جمله را در فرآیند گفتمان می‌توان به پنج دسته‌ کنش‌های اظهاری، عاطفی، ترغیبی، تعهدی و اعلامی تقسیم‌بندی کرد. بررسی و تحلیل متن‌شناسی متون دینی از جمله قرآن کریم و نهج‌ البلاغه، بر اساس این نظریه می‌تواند یکی از راه‌های درک و شناخت بهتر لایه‌های پنهان این کتب دینی باشد. خطبه‌ی شقشقیه یکی از خطبه‌های مهم نهج‌ البلاغه است که علاوه بر دربرداشتن آموزه‌ها و عبرت‌های دینی و اخلاقی، از شاکله‌ی نیرومندی در بعد زبانی برخوردار است. از این روی، پژوهش حاضر می‌کوشد با روش توصیفی و تحلیل محتوا و بافت موقعیتی متن و با بهره­گیری از روش آماری، خطبه یاد شده را بر اساس نظریه‌ی مذکور مورد تحلیل و واکاوی قرار دهد تا مشخص شود کدامیک از کنش‌های گفتاری از بسامد بیشتر و کمتری در سطح خطبه برخوردار است و دلیل یا دلایل آن چیست. برخی از یافته‌ها حاکی از آن است که کنش گفتاری اظهاری از بیشترین بسامد در این خطبه برخوردار است؛ زیرا حضرت به طور کلی در خطبه، به دنبال بیان کردن، شرح و گزارش دادن ماجرای تاریخی سقیفه است و بر این امر اصرار دارد که حکومت شایسته ایشان بوده است که البته غصب شده است. بنابراین کنش‌گفتاری اظهاری با هدف و مقصود گوینده‌ی سخن در خطبه متناسب و همگون است.