نقد فرمالیستی سروده أنشودة المطرِ بدرشاکر السیاب

چکیده مقاله

نقد فرمالیستی یکی از رویکردهای نقدی متن محور است که توجّه به شکل و فرمِ اثر ادبی را در دستور کار خود دارد. یک منتقد شکل­گرا در پی این نیست که ادیب در آفرینش ادبی خود چه می­خواهد بگوید، بلکه می­کوشد تا دریابد که شاعر یا نویسنده مقصود خویش را چگونه بیان می­کند و تلاش دارد از رهگذر شکل متن، به معنا و مفهوم آن دست یابد. با توجه به این امر که سروده­ی «أنشودة المطرِ» "بدر شاکر سیّاب" به رغم شهرتش هنوز از دیدگاه نقد فرمالیستی مورد بررسی قرار نگرفته است، در جستار حاضر، نگارندگان برآنند تا با شیوه­ی تحلیلی– انتقادی این سروده­ را از نظرگاه مکتب فرمالیسم روسی بررسی نمایند و این فرضیه را مورد تحلیل قرار دهد که شگردهای شکلی به کار رفته در شعر از یک سو به افزایش زیبایی­ روساخت آن انجامیده و از سوی دیگر مشخص کننده­ی هدف و مقصود شاعر است.  نقد شکل­گرایانه­ی این سروده گویای آن است که شاعر برای القای حسّ پایداری و ظلم ستیزی، آواها، حروف، واژگان و جملات را به شیوه­ای منسجم و هدفمند بکارگرفته است تا مخاطب با دیدن شکل زیبای بیرونیِ متن به معنا و شکل درونی آن پی ببرد. در ضمن شاعر کوشیده است با کاربرد آشنایی­زدایی بوسیله­ی شگردهایی مانند متناقض­نما، کنایه، استعاره و . . .  بر ادبیّت شعر خویش بیفزاید.