غزل حافظ؛ متن یا اثر؟

چکیده مقاله

با توجه به نظریة رولان بارت، نظریه‌پرداز و فیلسوف فرانسوی قرن بیستم در باب تفاوت اثر از متن، پرسش محوری مقاله این است که غزلیات حافظ متن به شمار می‌آید یا اثر؟ برای رسیدن به پاسخ، هفت سرفصلی که رولان بارت در نظریة «اثر تا متن» خود بیان کرده است بر بستر یکی از غزل‌های حافظ، غزل ۳۲۴ بر اساس دیوان حافظ به سعی سایه، (با مطلع: گر دست رسد در سر زلفین تو بازم/ چون گوی چه سرها که به چوگان تو بازم) بررسی شده است. گفتار این مقال از این مصداق یا شاهد مثال، عبور می‌کند و شواهد کلی‌تر و عام‌تری از غزلیات حافظ را نیز به یاری می‌گیرد. با روش تحلیل متن، و پیاده سازی نظریة رولان بارت بر غزل مذکور، این نتیجه به دست می‌آید که غزل حافظ، هم متکثر است و هم متناقض‌نما، هم دارای مدلول های نامتناهی است و هم در ارتباط با دال تجربه می‌شود؛ هم کالای مصرفی نیست و هم عنصر لذت‌بخش بودن را در خود دارد؛ هم دارای نیروی آشوبگر ضد طبقه‌بندی است و هم دارای نمادپردازی است. درنتیجه سزاوار است که جامة متن بر قامت او پوشیده شود نه اثر.