گونه‌های نفوذ فرهنگ فارسی در فرهنگ عربی در شعر شاعران ایرانی‌تبار عصر عباسی دوم

چکیده مقاله

عصر عباسی دوره¬ای خاص در تاریخ و فرهنگ عرب است که گستردگی دایره¬ی حکومت، آشنایی با ملّت¬های گوناگون و تأثیرپذیری از فرهنگ و تمدّن آن‌ها، بارزترین ویژگی این عصر است. در این میان، ایرانیان به دلیل پیشینه¬ی کهن فرهنگی و شایستگی¬هایی که از خویش نشان ¬دادند، از میان دیگر قومیت¬ها، نقش مؤثرتری ایفا کردند. بخشی از این انتقال فرهنگی توسط وزیران، دبیران، نویسندگان و مردم عادی و بخشی دیگر توسط شاعران ایرانی-عربی که در این دوره زیسته¬اند، صورت گرفته است. این حرکت فرهنگی که از دوره¬ی عباسی نخست(132-232 هـ.ق) با شاعرانی چون ابونواس، بشّاربن برد و دیگران آغازشده بود، در دوره¬ی عباسی دوّم با شور و شوق بیشتری ادامه یافت. فراوانی شاعران ایرانی‌تبار، افزایش اشعار عربی و میل به تازی سرایی، مؤیّد این مطلب است. ایرانیان توانستند در فرهنگ عربی به‌خوبی نفوذ کرده و با زبان خود، خواسته¬ی خویش، یعنی فرهنگ ایران باستان را گسترش دهند. پژوهش حاضر بر آن است رو‌ش‌های این انتقال فرهنگی را در قاب سروده‌های شاعران ایرانی تبار و یا به عبارتی پارسیان تازی‌سرای عصر عباسی دوم، مورد بررسی و کندوکاو قرار دهد. دستاورد پژوهش به مخاطب می‌نمایاند که فراوانی به‌کارگیری واژگان فارسی در اشعار عربیِ شاعران یاد شده، تأکید بر اشکال پوشش ایرانی، اشاره به نوع موسیقی بومی ایرانیان، ذکر نام شهرهای ایران در ابیات شعری جهت آشنایی هرچه بیشتر مخاطبان با رسوم ایرانی و ... از مهم‌ترین ابزارهای این انتقال فرهنگی بوده است. نیز بیان می‌دارد چگونه زبان و فرهنگ پارسی به کمک شاعران ایرانی‌تبار در درون مرزهای عربی بالیدن گرفت و در متن خلافت عباسی به جایگاه و نفوذی غیرقابل‌انکار دست یافت.