بررسی دو خاندان برمکی و نوبختی در شعر ابو نواس اهوازی

چکیده مقاله

در دوره عباسی که آن را دوره نفوذ ایرانیان می¬دانند، دو خاندان ایرانی برمکیان و آل نوبخت که در سیاست¬مداری و دانش از سرآمدان روزگار خود بوده، در بسیاری از زمینه¬های سیاسی و ادبی دوره عباسی، اثر گذاشته¬اند. برمکیان با پذیرفتن پست وزارت در دوره برخی از خلفای عباسی، به اداره مملکت اسلامی در سده دوم هجری کمک کردند؛ نوبختیان نیز در رشد جنبش علمی دوران طلایی، نقش مؤثری داشتند. بسیار پیش می¬آمد که شاعران عرب در کنار مدح یا نکوهش خلفا، به ستایش یا نکوهش وزرا، درباریان و کاتبان وابسته به آن¬ها نیز بپردازند. خاندان برمکی و نوبختی به دلیل داشتن جایگاه یاد¬شده، همواره مورد خطاب شاعران، قرار می¬گرفتند. از این میان طبیعی بود که پیوند این دو خاندان ایرانی با ابو نواس اهوازی، به سبب هم¬وطن بودن و هم¬سو بودن برخی اهداف ملی¬گرایانه¬شان، بیش¬تر باشد. وی به سبب پیوند نزدیک با این دو خاندان، بارها در شعر خود از این دو خاندان سخن به میان آورده است. اما نگاه شاعر به بزرگان این دو خاندان، همیشه مثبت و ستایش¬آمیز نیست، بلکه گاه و به ویژه زمانی که ممدوح او در بخشش و دادن صله کوتاهی کند، شاعر همه ستایش¬ها را کنار گذاشته و زبان به نکوهش آن¬ها، باز می¬کند. شاعر از رهگذر بخل این خاندان، به بیان عیب¬های دیگری چون بی¬دینی، ظلم و بی¬عدالتی آن¬ها نیز اشاره می¬کند. نویسنده در جستار پیش رو بر آن است تا به علت یا چرایی روابط نیکو یا نا¬خوشایند ابو نواس با دو خاندان یاد¬شده در طول دوره زندگی او پاسخ گوید. به نظر می¬رسد مهم¬ترین دلایلی که سبب تیرگی روابط ابو نواس با برمکیان شده، یا به دلیلی شخصی چون کوتاهی ممدوح در بخشش بر¬می¬گردد یا به دلیلی سیاسی چون نافرجامی برامکه که شاعر پس از آن ناچار شده، این خاندان را نکوهش کند، اما نکوهش او از نوبختیان بیش¬تر به دلایل شخص بوده است.