بررسی بیابان زایی تکنوژنیک در کواترنر

چکیده مقاله

شناخت ویژگی‌های زمین شناسی مناطق بیابانی ایران که عمدتاً شامل رسوبات عهد حاضر یا کواترنری هستند‌، مستلزم آگاهی کلی تری از وضعیت زمین شناسی فلات ایران است‌. حضور گسترده رسوبات دوران سوم را برای منابع طبیعی تجدید شونده مناطق بیابانی، باید به عنوان عاملی محدودکننده مدنظر قرار داد. هر چند که از همین املاح می‌توان به عنوان مواد معدنی بهره‌برداری نمود‌. زمین شناسی، به طور غیر مستقیم در ایجاد بیابان‌ها نقش داشته و همراه با سایر عوامل همچون عوامل فرساینده و انتقال دهنده (آب و باد)، موجب بروز محدودیت‌هایی در سایر پیراسنجه‌‌های بوم‌شناختی از جمله خاک،ومنابع آب‌های سطحی و زیرزمینی … و پوشش گیاهی مناطق بیابانی می‌شوند. روﻧﺪ ﻓﺰاﻳﻨﺪه ﺑﻴﺎﺑﺎﻧﻲ زاﻳﻲ در اﻗﺼﻲ ﻧﻘﺎط اﻳﺮان، ﻳﻜﻲ از ﺟﺪیﺗﺮﻳﻦ ﻣﻌﻀـﻼت زﻳﺴـﺖ ﻣﺤﻴﻄـﻲ، اﻗﺘﺼﺎدی و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻛﻨﺘﺮل آن از دﻏﺪﻏﻪ ﻫﺎی ﻣﻠﻲ ﻣﺤﺴﻮب میﮔﺮدد. ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ارزﻳـﺎﺑﻲ ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﻮﺛﺮ، ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ داﻣﻨﻪ ﺗﺎﺛﻴﺮ آﻧﻬﺎ و ﻣﺪل ﺳﺎزی رﻓﺘﺎر ﺑﻴﺎﺑﺎن میﺗﻮاﻧﺪ در پیش ﺑﻴﻨﻲ روﻧﺪ آﺗﻲ و ﺟﻠﻮﮔﻴﺮی از ﮔﺴﺘﺮش ﺑﻴﺎﺑﺎن زاﻳﻲ ﻣﻔﻴﺪ واﻗﻊ ﺷـﻮد. عوامل موثر بر پدیده بیابانزایی را می توان ﺑﻪ دو دﺳﺘﻪ ﻃﺒﻴﻌﻲ و اﻧﺴﺎﻧﻲ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻧﻤﻮد .ﻋﻮاﻣﻞ ﻃﺒﻴﻌﻲ رﻳﺸﻪ در ﺗﺎرﻳﺦ زﻣﻴﻦ داﺷﺘﻪ و از زﻣﺎن ﺧﻠﻘﺖ، ﻃﺒﻴﻌﺖ را ﺑﻪ ﺻﻮرت ذاﺗﻲ دﮔﺮﮔﻮن ﻛﺮده اﺳﺖ؛ ﻋﻮاﻣﻞ اﻗﻠﻴﻤﻲ و خشکسالی ﻫﺎی ﭘﻲ در ﭘﻲ ﻧﻴﺰ اﻳﻦ اﻣﺮ را ﺗﻘﻮﻳﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ. در دﻫﻪﻫﺎی اﺧﻴﺮ ﺗﺤﺖ ﺗﺎﺛﻴﺮ دﺧﺎﻟﺖﻫﺎی ﮔﺴﺘﺮده اﻧﺴﺎن در ﻃﺒﻴﻌﺖ، ﺷﺘﺎب ﺑﻴﺎﺑﺎنزاﻳﻲ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ در اراضی ﺧﺸﻚ و نیمه ﺧﺸﻚ و ﺑﻠﻜﻪ در ﺳﺎﻳﺮ ﺑﻴﻮمﻫﺎ اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎﻓﺘﻪ و ﺟﻮاﻣﻊ زﻳﺴﺘﻲ را ﺗﺤﺖ ﺗﺎﺛﻴﺮ ﻗﺮار داده است. مبارزه با بیابانزایی مستلزم ارتباط متقابل و مشارکت بین کاربران زمین و سازمان های طرف دار محیط زیست است تا کارکرد های بیابان زدایی در مقیاس وسیع را پدید آورد.