ارزیابی شدت بیابان زایی حوضه مسجدسلیمان با استفاده از مدل IMDPA

چکیده مقاله

در حال حاضر بیش از 80 درصد از سرزمین ایران در قلمرو اقلیمی خشک و نیمه‌خشک تا خشک نیمه‌مرطوب گسترده شده است که با توجه به ویژگی‌های طبیعی حاکم بر آن و شیوه‌های بهره‌برداری نامناسب، دارای شرایطی حساس و شکننده بوده و به‌صورت بالقوه و بالفعل در معرض پدیدۀ بیابان‌زایی قرار دارد. لذا در این پژوهش با استفاده از مدل IMDPA که یکی از روش‌های ارزیابی بیابان‌زایی در مناطق خشک و نیمه‌خشک است، حساسیت اراضی حوضۀ مسجدسلیمان به بیابان‌زایی مورد ارزیابی قرار گرفت. بدین منظور پس از بررسی‌های اولیه، معیار اقلیم با شاخص‌های بارش، خشکی ترانسو و خشکسالی، معیار خاک با شاخص‌های بافت، عمق مؤثر، درصد سنگریزه و هدایت الکتریکی، و معیار آب با شاخص افت سالانه آب زیرزمینی، به‌عنوان عوامل مؤثر در بیابان‌زایی ملاک عمل قرار گرفت. سپس از طریق مدل IMDPA امتیازات هر شاخص در معیار مربوط، مشخص و ارزش هر معیار با روش میانگین هندسی امتیازات شاخص‌های آن محاسبه شد. در نهایت هریک از معیارها به‌صورت لایه‌های اطلاعاتی وارد محیط ArcGIS شدند و با تلفیق لایه‌های رستری معیارهای مذکور و محاسبۀ میانگین هندسی آن‌ها نقشۀ شدت بیابان‌زایی حوضۀ مسجدسلیمان تهیه شد. نتایج نشان می‌دهد که از نظر درجۀ بیابان‌زایی حدود 2774 کیلومتر مربع از مساحت حوضه در کلاس متوسط و حدود 23 کیلومتر مربع باقی‌مانده نیز در دو کلاس کم و شدید قرار دارد. معیار اقلیم با ارزش عددی 46/2 بیشترین تأثیر و معیار آب با ارزش عددی 25/1 کمترین تأثیر را در بیابان‌زایی منطقه دارد. همچنین معیار خاک با ارزش عددی 13/2 حاکی از شدت بیابان‌زایی متوسط است.