پیدایش و تحول زمینه سپید در سفال دوره اسلامی ایران

چکیده:

سپیدی یک پدیده¬ی فیزیکی، معناشناختی و ادراکی است که به واسطه¬ی تأثیرات تاریخی و فرهنگی در باورها و ارزیابی آدمیان اثر می¬گذارد. همچنین به عنوان زمینه می¬تواند بوم مناسبی برای تجلی رنگ¬ها و نقوش در آثار هنری باشد. در طول تاریخ سپیدی مورد توجه سفالگران ایرانی نیز بود و این هنرمندان علاقه¬مندی خود را در به کارگیری رنگ سپید در بدنه¬های سفالین زمانی بیشتر احساس کردند که با حضور قدرتمند پرسلان¬های آبی و سپید چین مواجه شدند. پژوهش پیش¬رو سیر تحول و دستیابی به بدنه¬ی سپید در سفال دوره-اسلامی ایران را مورد بررسی قرار می¬دهد و عوامل تأثیر گذار در شکل¬گیری بدنه¬ی سپید را بیان می¬کند. همچنین آشکار می¬سازد که سفال بدنه سپید چگونه برکیفیت¬های تصویری و تکنیکی سفال دوره اسلامی ایران تأثیر گذاشت . هدف این پژوهش روشن ساختن روند تدریجی و خلاقانه¬ی دستیابی به بدنه¬ی سپید و همچنین تأکید بر اهمیت زمینه¬ی سپید برای سفالگران دوره¬ی اسلامی ایران به عنوان بوم مناسب جهت نقاشی است. از نظر تکنیکی گام¬های طی شده توسط سفالگران عبارت است از: پخت ناتمام لعاب با هدف ایجاد حباب¬های ریز و مات کردن لعاب، بهره¬گیری از تکنیک گلابه و استفاده از لعاب قلع، ساخت بدنه¬های خمیرشیشه و خمیرسنگ و در نهایت تولید پرسلان سپید و ظریف است. در این مسیر پیشرفت اهمیت تجار، کمبود مواد مناسب تولید، خلاقیت¬های به کار رفته در اصلاح و جایگزینی مواد اولیه و همچنین نقش حمایت¬گر حاکمان صفوی مورد بررسی قرار گرفته است. از نتایج تلاش برای دستیابی به بدنه¬ی سپید مجموعه¬ای از تکنیک¬های هویت¬بخش به سفالگری در تاریخ هنر ایران است از جمله: پیدایش ظروف گلابه¬ای به عنوان نمونه شاخص سفال سامانی، لعاب قلع و همچنین پرسلان¬های دانه برنجی مشهور به ظروف گمبرون دردوره¬ صفوی به شمار می¬روند. این پژوهش کیفی، به روش توصیفی-تحلیلی و با شیوه¬ی گردآوری اطلاعات کتابخانه¬ای و اسنادی صورت پذیرفته است.