بررسی نگاره های زنان نوازنده بر سفالینه های قاجار

چکیده:

هنر سفالگری و کاشی‌‌سازیِ دوره‌‌ی قاجار با اندوخته‌‌‌ای غنی از آموزه‌های فنی سده‌‌های پیشین همراه شده و علاوه بر استفاده از تنوع نقوش گیاهی، حیوانی و انسانی در پرداخت به مضامین تازه نیز پیشگام بوده است. در این میان تصویرکردن نوازندگی زنان در مجالس بزم و طرب، نکته‌‌ای است که با توجه به محدودیت‌های مذهبی آن دوران قابل تأمل است. این پژوهش با هدف بررسی نگاره‌‌های زنان نوازنده بر سفالینه‌‌های قاجار، در پی تبیین و بررسی وضعیت تولید سفال آن دوره و فعالیت موسیقی‌‌دانان این عصر و مواجهه با فرهنگ غرب و تاثیرات آن در این دو حوزه موضوعی است. همچنین وضعیت اجتماعی زنان هنرمند، نوع مجالس، دسته‌‌بندی سازها، پوشش زنان نوازنده و دیگر اطلاعات مربوط به این قشر بر اساس نگاره‌‌های موجود بر سفالینه‌‌ها موردتوجه قرار گرفتند. پژوهش کیفی حاضر به روش توصیفی- تحلیلی و با استناد به منابعِ معتبر کتابخانه‌‌ای و مطالعه میدانی انجام پذیرفته است. با طراحی پنج پرسش عمده، تا حد امکان زوایای پیدا و پنهان مساله تحقیق مورد بررسی قرار گرفت. نتایج پژوهش حاکی از این است که بیشترین تصویر زنان نوازنده به همراه ساز‌‌های زخمه‌‌ای تصویر شده و مجالس بزم و ضیافت، و داستان‌‌های عاشقانه یا دیدار دلدادگان نیز موضوعات اصلی نگاره‌‌های زنان نوازنده روی سفالینه‌ها و کاشی‌‌های قاجاری را تشکیل می‌دهند. از سوی دیگر، ترسیم تصویر زنان نوازنده روی سفالینه‌‌ها و کاشی‌های عصر قاجار بدون ‏حمایت و میلِ حاکمین و اشراف به سهولت ممکن نبوده و تولید اینگونه آثار بیشتر برمبنای ارائه‌‌ی ‏تصویری آرمانی از جامعه‌‌ی ایرانی به خصوص زنان آن به دیگر جوامع بوده است. زیرا بیشترِ مشتری‌‌های این آثار علاوه بر شاهزادگان، درباریان و اشراف ایرانی، هنردوستان ‏غربی بوده‌‌اند. با این اوصاف نمی‌‌توان تصاویرِ زنان نوازنده بر روی سفالینه‌‌ها و کاشی‌‌های قاجاری را تصویری به تمامی واقع‌گرا از جامعه‌‌ی ایرانی عصر قاجار برشمرد. شواهد موجود نشان می‌دهند که این تصاویر تنها با بخشی از زندگی سطوح مرفه جامعه در آن دوران مطابقت دارند.