تحلیل آیکونوگرافیک تصویر بشقابی زرین فام ازکاشان با نقد آراء گست و اتینگهاوزن

چکیده مقاله

تصویرسازی آثار سفالی با مضامین روایی در ایران ، از اواخر دوران سلجوقی ، در آثار مینایی و زرین فام رواج می یابد. این آثار دارای موضوعات مختلفی از قبیل صحنه های رسمی درباری ، صحنه های زندگی روزمره و نیز صحنه های برگرفته از روایات تاریخی و ادبی می باشند. عدم بازنمایی سر راست از روایت و مبهم بودن موضوع تصویر شده از جمله عواملی است که همواره درک معنای ضمنی چنین آثاری را با دشواری همراه نموده است. این مقاله بر آن است که معنای نهفته در تصویر بشقابی از این دوران ، موجود در گالری فریر ، که یکی از آثار برجسته زرین فام کاشان می باشد را با تکیه بر رویکرد آیکونوگرافی و انجام تحقیقات کتابخانه ای مطالعه و تبیین نماید. در این راستا ابتدا به توصیف اجزاء تصویر و شناسایی نقش مایه ها و روابط بین آنها پرداخته شده است. پس از آن ، موضوع تصویر ، مورد بحث و ارزیابی قرار گرفته و فرضیه روایی بودن آن با مراجعه به منابع ادبی موجود و واکاوی تاریخی داستان خسرو و شیرین و چند حکایت افسانه ای مرسوم در آن دوران ، به آزمون گذاشته شده و این باور حاصل می گردد که این تصویر به سنّت تصویر نگاری ظروف آن دوره ، برگرفته از یک روایت شفاهی با درون مایه عاشقانه است. هم چنین فرضیه عرفانی بودن تصویر مطرح و پس از بررسی متون مرتبط، مشخص می گردد که عرفان در انتخاب موضوع روایت و نیز محتوای اشعار موجود در بشقاب تأثیر گذار بوده است. سرانجام نتیجه گرفته می شود که این روایت عاشقانه با مفاهیم عرفانی از طریق مضمون مشترک «عشق و زیبایی» ، به طرزی کاملاً نامحسوس تطبیق یافته است.