الگوی هندسی و تناسبات ریاضی تزیینات آجری دورهی قاجار نمونه های تطبیقی: مسجد مدرسه ی آقابزرگ و امام خمینی (سلطانی) - کاشان

چکیده مقاله

تزیینات آجری، از جمله موضوعاتی است که همگام با کاربرد آجر، همواره در معماری ایران مطرح بوده است. در این میان، نکته ای که بحث درباب آجر را هدف مند می کند، وجه شکلی و هندسی آن است. مطالعات گسترده ای در زمینه ی تزیینات آجری، بخصوص در دوره های اوج آن و همچنین در دوره ی قاجار صورت گرفته است، که در عین بیان نکاتی قابل توجه، دامنه ی بررسی ها در آن محدود و مشخص نشده است. از سوی دیگر، برخی بناها در این میان، با وجود اهمیت زیادی که دارند، از حیث هندسه در تزیینات آجری مورد بررسی قرار نگرفته اند. از این رو، پژوهش حاضر درصدد بررسی هندسه ی تزیینات آجری، در بناهای مسجد مدرسه ی آقابزرگ و امام خمینی )سلطانی( کاشان، - در یک مقایسه ی تطبیقی است.این تحقیق از انواع تحقیقات کمی و کیفی است و در راهبردی توسعه ای، سعی در اکتشاف تطبیقی الگوهای تزیینات آجری در بناهای مورد مطالعه دارد. داده های مورد بررسی این پژوهش، تزیینات آجری و معقلی موجود در این دو بناست، که به روش بازدید میدانی جمع آوری شده اند و با تهیه ی تصویر و ترسیم تزیینات در نرم افزار اتوکد تناسبات هندسی و روابط ریاضیاتی موجود در آنها مورد بررسی قرار گرفته است. نمونه های مورد بررسی، مسجد مدرسه ی آقابزرگ - و مسجد مدرسه ی امام خمینی )سلطانی( کاشان است. پژوهش، به بررسی تزیینات آجری در نماها و ایوان اصلی این دو بنا می پردازد و با شرح گره ها، روش های تدریجی و لایه های تشکیل دهنده ی آنها، الگوهای غالب آنها را بیان می کند. یافته های پژوهس بیانگر این نکته هستند که تزیینات آجری هر دو بنا، از هندسه های مشخص دارای مرکزیت پیروی می کنند. نسبت گسترش الگوها نسبت به مدول پایه اعداد معنی دار فرد هستند و می توان بر این اساس الگوها را مورد شناخت و تعمیم قرار داد.