جایگاه کلامی و فرقه ای حکیم سنایی غزنوی: بررسی تحلیلی و تطبیقی

چکیده مقاله

بدون تردید حکیم ابوالمجد مجدود بن آدم سنایى غزنوى(ف532 هـ ق.)، یکی از عارفان ،حکیمان و شاعران پیشگام و دوران ساز در ادبیات عرفانی ایران زمین بوده است، چنان که جلال الدین محمد مولوی(ف672 هـ ق.) فهم اسرار خود را منوط به فهم سخنان حکیم غزنه دانسته است ، ازینرو شناخت جهان بینی او کلید دین شناسی عارفان بزرگ خراسان است. این مقاله به تطبیق نظرگاه کلامی سنایی با مکاتب مهم کلامی عالم اسلام می پردازد وبا بررسی مستقیم ابیات سنایی، آراء وی را در باب بحث های: تشبیه و تنزیه، تأویل آیات، حسن و قبح عقلی و شرعی ، جبر و اختیار ، کرم و عدل الاهی، غایت آفرینش، تأویل شرور، ظاهر و باطن کلام خداوند بررسی می کند و قضاوت او را در باب سه خلیفه نخست پیامبر گزارش کرده و مناقب علی(ع) وبرخی از امامان معزز شیعه(حسن،حسین،رضا) را تبیین کرده است و سرانجام مقام والای ابوحنیفه را، در اصول و فروع و عرفان (طریقت)،در آثار سنایی نشان می دهد. این جستار نشان می دهد که برخلاف نظر برخی از پژوهندگان، در غالب موضوعات مذکور، دیدگاه حکیم سنایی با مواضع حنفیان، معتزله، شیعه همسویی نسبی ، و با آراء حنابله و اشاعره اختلاف بنیادین دارد.