ناسازگاری سیمای اهریمن و دیوان در شاهنامه با متون زرتشتی

چکیده مقاله

فردوسی برای حفظ و تداوم هویت ایرانی، به تدوین شاهنامه همّت گذاشت. به دلیل این که در زمان حکیم توس، دوره باورمندی بی چون و چرا به اساطیر فرارسیده بود، وی با تلفیق اساطیر با باورهای زرتشتی و غیر زرتشتی سده های پیش و پس از اسلام، قالب اسطوره را به حماسه مبدل ساخت و کاخ شاهنامه را بنا نهاد. ازینرو شاهنامه صرفاً گزارشگر باورها و آیین های ایران پیش از اسلام نیست.این مقاله نخست ویژگی ها و کارکرد اهریمن، و آنگاه رابطه¬ی اهریمن با اورمزد و جهان را در اوستا و متون پهلوی از با گزارش شاهنامه مقایسه می کند. سپس گزارش فردوسی درباره : سرشت و اوصاف دیوان، رابطه¬ی دیوان با اهورامزدا و آفریده های او، راه مبارزه با دیوان، و اوصاف سه دیو بزرگ (رشک، آز، خشم) با گزارش متون زرتشتی باستان می سنجد و همسویی ها و ناهمسویی های آنها آشکار می گردد. این جستار نشان می دهد که در شاهنامه، اهریمن و دیوان جایگاه پیشین خود را از دست داده و از اقتدار آنان و تأثیری که در هستی داشته اند بشدت کاسته شده است، وبه جایگاه فروتری که در متون و فرهنگ اسلامی دارند نزدیک شده اند.