بررسی تطبیقی و انتقادی گزارش شاهنامه و متون مزدیسنی درباره دیـن بهی و ادیان دیگر

چکیده مقاله

فردوسی براساس منابع مکتوب و شفاهی موجود، شاهنامه را سرود تا عقاید و فرهنگ ایرانیان باستان را برای آیندگان گزارش کند. گرچه منابع مذکور کمابیش بازگوکنندۀ فرهنگ ایران باستان و باورهای مزداپرستی بوده‌اند، اما اثبات گزارش بی‌طرفانه مواضع دینی ایرانیان باستان توسط فردوسی نیاز به بررسی دارد. در این مقاله گزارش فردوسی از نظرگاه مزداپرستان دربارة هفت دین (بت‌پرستی، دین مانی، دین مزدک، دین زرتشتی، یهودیت، مسیحیت و اسلام) با مواضع خود متون پهلوی و اوستا سنجیده ‌‌می‌‌‌شود و ویژگی‌های هرکدام به تفکیک بیان ‌‌می‌‌‌گردد. براساس یافتۀ این جستار، آنچه سرایندۀ نامۀ باستان به نگاه مزداپرستان دربارة بت‌پرستی و دین مزدک نسبت داده، با متون مزدایی مطابقت کامل دارد، ولی آنچه که حکیم توس دربارۀ مواضع مزداپرستان دربارۀ اسلام گزارش کرده، از این متون سرچشمه نگرفته‌است. بقیۀ ادیان نیز در طیفی میان این دو قرار ‌‌می‌‌‌گیرند