تصویر کاخ و باغ شاه موبد در مثنوی ویس و رامین فخرالدین اسعد گرگانی

چکیده مقاله

شکل یا طرح باغ، موضوعی است که برخی از مهم¬ترین ویژگی¬های فضایی باغ را دربردارد. علاوه بر آثار باقیمانده یا مدارک تصویری و متون تاریخی، شعر فارسی نیز منبعی برای شناخت باغ محسوب می¬شود و تصویری از آن فراروی ما قرار دهد. تصویر یادشده که ممکن است حاصل مشاهده توصیف¬گر و یا حتی تصویر ذهنی او در مورد فضایی خاص باشد، دارای اهمیت است و ما را با موضوعی آشنا می¬کند که اطلاعات دیگری از آن در دست نداریم و یا اطلاعات ما را تکمیل می¬کند. این مقاله متن داستانیِ منظومی را از نیمه نخست سده پنجم مطالعه می¬کند؛ زمانی که فخرالدین اسعد گرگانی داستانی قدیمی¬تر را روایت کرده است. داستان یادشده، مثنوی ویس و رامین است که تأثیری گسترده بر داستان¬های منظوم پس از خود داشته و احتمالاٌ اصل آن به دوره اشکانی بازمی¬گردد. مقاله در پی آشکار کردن تصویری از باغ و سرای شاه موبد است که شاعر در حین داستان¬گویی خود و شرح روابط میان شخصیت¬ها، آن را بطور ضمنی وصف کرده است. در این مطالعه، شعر شاعر از جمله آنها که مربوط به شرح فضای یادشده اند یا غیر آن، تفسیر می¬شوند تا خصوصیات فضایی سرای شاه موبد روشن شود. تفسیر یادشده که بیشتر بر وضوح بخشیدن به بیان شاعر متکی است، درونمایه دراماتیک داستان و تقسیم¬بندی¬های آن از جمله صحنه¬هایی که شاعر شرح می¬دهد را نیز مد نظر قرار می¬دهد. بنا بر شرح شاعر، «سرای شاه موبد» از باغ و کاخ و شبستانی تشکیل‌شده است و مجاور گوشکی است که مشرف به میدان است و کل مجموعه در دز یا کندز مرو قرار دارد. سرای موبد دربردارنده دو باغ است که یکی همچون حیاط اندرونی در میان عمارت شبستان بوده و دیگری دارای دیوار و حصار بوده و در مقابل کاخ اصلی است. کاخ به هر دو راه دارد و از طریق ایوان با فضای هر دو باغ- گلستان و بوستان- ارتباط می¬¬یابد.