بازیابی طرح باغ و آبادی عزت آباد، نمونه ای از باغ سازی حاکمان محلی ابرکوه

چکیده مقاله

خصوصیات جغرافیایی، نمونه¬های باقی¬مانده و اثری همچون سرو کهنسال، همگی نشانه¬هایی از این موضوع¬اند که منطقه ابرکوه دربردارنده باغ¬ها و میراث¬دار سنتی کهن در باغ¬سازی بوده است. بخش وسیعی از این باغ¬ها مرهون ساخت زمین و برنامه¬ریزی برای استفاده بهینه از زمین¬های «سنگی» و «قابل کشت» با دو کاربرد متفاوت بوده است. به جز باغ¬های مجزا، گونه¬ای از باغ¬ها در ابرکوه و حومه آن قابل مشاهده است که بر اساس ترکیبی از باغ¬ها و مزارع و بر مبنای آب یک قنات شکل گرفته¬اند. یکی از این نمونه¬ها باغ عزت¬آباد یا امیدسالار است که در اثر خشک شدن آب قنات و عدم رسیدگی در معرض تخریب است. با وجود آسیب-های جدی، شناخت باغ و مجموعه پیرامونش می¬تواند درک ما را از باغ¬سازی در ابرکوه غنا بخشد. این باغ در بیرون از حصار قدیمی شهر در منطقه¬ای به همین نام واقع شده است. مالک اولیه باغ شخصی به نام سالار نظام است و بعد از او فرزندش امیدسالار صاحب باغی می¬شود که اکنون به نام او در اذهان عمومی باقی مانده است. مقاله پیش روی سعی در شناخت طرح و خصوصیات اصلی باغ دارد. در پی این هدف، مطالعه سوابق مرتبط در متون تاریخی، بررسی اسناد و مدارک، تحقیقات میدانی و بهره¬گیری از اطلاعات مطلعین محلی در مرکز توجه بوده است. این باغ حدود 27000 مترمربع مساحت دارد و در میان باغ¬ها و مزارع و در جوار قلعه¬ای سکونتی جای گرفته است و با خیابانی کوتاه به راه اصلی ابرکوه به یزد متصل می¬شود. باغ دربردارنده کوشکی در مقابل ورودی اصلی - و به فاصله نزدیک¬تری به دیوار انتهایی باغ، صحن اصلی با خیابان¬بندی و کرت¬ها، برج¬های دو طبقه در چهار گوشه حصار و دو ورودی اصلی و فرعی است. در روزگار رونق، باغ و کوشک کوشک فضایی تشریفاتی بوده و در عین حال طبقه بالای کوشک در ارتباط با محدوده پشت آن فضایی خصوصی تر را شکل می داده اند.