ابعاد کالبدی میراث کشاورزی دشت کاشان با نگاهی به کوشک‌ها و بناهای مزارع آران‌ و بیدگل

چکیده مقاله

کشاورزی در منطقه کاشان از گذشته‌های دور، فعالیتی دامنه‌دار و وسیع بوده و به شکل‌گیری سنت‌ها و فنون محلی منجر شده است. سنت‌ها و فنون یادشده در ارتباط با نحوه معیشت حاصل از زراعت، سامانه‌ای را شکل داده است که به‌واسطه ارزش‌های آن به‌عنوان میراث کشاورزی قابل‌شناسایی است. این میراث از ابعاد کالبدی قابل‌توجهی برخوردار است؛ زیرا هم شکل مزارع و خصوصیات آن‌ها و هم نحوه استقرار و بناهای مرتبط با مزارع قابل‌توجه‌اند. بررسی‌های صورت‌گرفته نشان می‌دهد که بسیاری از مزارع که ممکن است محصور یا بدون حصار باشند، شامل بناهایی نیز می‌شوند که درون یا گاه بیرون مزارع ساخته شده‌اند. گذشته‌ از بناهای درون مزارع محصور که متصل به حصار نیز هستند، گونه‌هایی از کوشک‌های زراعی قابل شناسایی است که در میان یک مزرعه محصور و گاه میان مجموعه‌ای از مزارع غیر محصور قرار گرفته‌اند. در حال حاضر، بسیاری این ابنیه از یادها رفته‌اند و در حال تخریب‌اند. ارزش‌های مستتر در میراث کشاورزی منطقه و همچنین نشانه‌هایی که این بناها از نحوه کشاورزی و کار بر روی زمین زراعی آشکار می‌کنند، لزوم توجه به این بناها و حفاظت از آن‌ها را یادآور می‌شود. برای این منظور، نخست باید به این پرسش پاسخ داد که بناها و کوشک‌های زراعی به‌عنوان یکی از شاخص‌ترین عناصر تبیین‌کننده برخی ابعاد کالبدی میراث کشاورزی منطقه، چه ویژگی‌های مشترکی دارند؟ این مقاله در پی طرح این پرسش است و هدف از انجام این پژوهش، شناخت برخی از این بناهای ارزشمند و تأکید بر لزوم حفاظت از منظر کشاورزی این منطقه است. بخش اصلی این پژوهش بر پایه مشاهدات و برداشت‌های میدانی صورت گرفته و تلاش شده است که یافته‌ها با بهره‌گیری از منابع کتابخانه‌ای و همچنین بررسی عکس‌های هوایی تکمیل شده و مورد ارزیابی قرار گیرند. نتایج بررسی‌ها نشان می‌دهد که مزارع بررسی‌شده دربردارنده بناهایی درون حصار خود یا بیرون از محدوده خود هستند. این بناها گاه به‌صورت کوشک‌هایی ساخته شده‌اند و بهره‌گیری از مناظر درون مزرعه یا دشت را فراهم می‌کرده‌اند.