تحلیل پایداری فضاهای زیرزمینی دستکند باستانی (مطالعه موردی: شهر زیرزمینی نوش آباد)

چکیده مقاله

شهرهای زیرزمینی باستانی مجموعه‌ای از فضاهای حفرشده به‌صورت سُنتی در خاک و سنگ است که به دلیل قدمتشان ارزش فرهنگی و تاریخی بالایی دارند، لذا بررسی پایداری و حفظ و نگهداری آن‌ها بسیار مهم و ضروری است. هدف از انجام این پژوهش بررسی پایداری شهر زیرزمینی اُویی نوش‌آباد به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین شهرهای دستکند باستانی در جهان و از مراکز معروف گردشگری ایران است. بدین منظور، در مرحلۀ اول با نمونه‌برداری و انجام آزمون‌های آزمایشگاهی، جنس مواد دربرگیرندۀ حفریه‌ها تعیین و سپس ویژگی‌های ژئوتکنیکی و رفتار مکانیکی آن‌ها مشخص شده است. در مرحلۀ دوم، بر اساس روش عددی اجزای محدود و استفاده از نرم‌افزار Plaxis2D، با مدل‌سازی بخشی از فضاهای قابل دسترسی برداشت‌شده در این منطقه (سه مقطع عرضی در طول راهروی اصلی)، تحلیل استاتیکی تنش-جابه‌جایی انجام شده و در نهایت فاکتور ایمنی بررسی شده است. نتایج آزمایشگاهی این مطالعه نشان می‌دهد که جنس خاکِ دربرگیرندۀ شهر زیرزمینی از نوع رُس غیرآلی با خاصیت خمیری است. همچنین نتایج مدل‌سازی نشان می‌دهد که اگرچه افزایش سطح مقطع حفریه، باعث کاهش فاکتور ایمنی و افزایش مقادیر تنش و جابه‌جایی اطراف حفریه شده است، با توجه به مقادیر خیلی کم، میزان جابه‌جایی به‌دست‌آمدۀ حفریه‌ها (در حد چند میلی‌متر) و فاکتور ایمنی بزرگ‌تر از یک، در شرایط فعلی راهروهای اصلی از پایداری نسبتاً مناسبی برخوردار است. توجه به دستاوردهای این پژوهش می‌تواند گامی موثر در راستای تأمین ایمنی بازدیدکنندگان از این مکان و توسعۀ پایدار منطقه باشد.