گونه‌شناسی آراء صحابه دربارۀ معراج پیامبر (ص)

چکیده مقاله

مطالعه معراج پیامبر (ص) نشان می‌دهد از ابتدا به‌ صورت آنچه امروزه معهود ذهنی اغلب مسلمانان است، نگریسته نشده و در طیّ پانزده قرن نگاه‌ها بدان با فراز و نشیب‌هایی همراه بوده است. تحقیق پیش رو با پیش‌فرض اصالت روایات، روش تحلیلی-توصیفی داشته و با رویکرد تاریخ انگاره، درصدد خوانش اوّلین دیدگاه‌های به سیر شبانۀ پیامبر (ص) به کمک ترسیم فضای برآمده از اقوال صحابه و تابعینی که در قرن نخست زیسته‌اند، است. پس از ترسیم اجمالی باور ساکنان جزیرۀ‌العرب هنگامۀ ظهور اسلام به آسمان و شئونات انسانی عروج کننده بدان، با بهره‌مندی از منابع اسلامی به معراج پیامبر (ص) پرداخته شده است. جمع‌بندی حاصل از کنارهم قراردادن اقوال منسوب به هر صحابی، و تحلیل دسته‌بندی چیستی، چرایی و چگونگی مولفه‌های سیر نشان می‌دهد، سیر مورد مناقشه در نظر صحابیان تکاملی از دروغ/ سِحر (عدم پذیرش) تا بلوغ پیامبر (ص) را داشته و در این مسیر تطوّراتی به مثابه طیّ‌الارض، معجزه، تجربۀ دنیای بعد از مرگ، و نیز فرصت بی‌بدیلی که ارتباط مستقیم پیامبر (ص) با خالق هستی را فراهم آورده و از فراروی ایشان از مقام نبوّت حکایت دارد، نگریسته شده است.