واکاوی تاریخی تطبیقی انگارۀ معراج پیامبر(ص)

چکیده مقاله

مقایسه انگاره‌های ساخت‌یافته و مفاهیم شکل‌گرفتۀ امروزی نظیر معراج پیامبر(ص) با ریشه‌های آن، تصویر روشن‌تر و عمیق‌تری از آن مفهوم را نمایان می‌سازد. به رغم اتّفاق نظر مسلمانان بر اصل معراج، مرور منابع اسلامی وجود آرای متفاوت در مولفه‌های متعدّد این واقعه را نشان می‌دهد که از گوناگونی نگرش‌ها به آن در گذر زمان حکایت دارد. این تحقیق درصدد است دریاید: دیدگاه‌ها به معراج پیامبر (ص) در آغاز و پس از سه قرن چگونه بوده؟ و چه عواملی در پیدایش و تطوّر دیدگاها موثر بوده است؟. بدین منظور با رویکرد تاریخ انگاره و با پیش‌فرض صحّت و اصالت اقوال، پس از مقایسه دیدگاه صاحبنظران نیم قرن نخست و نیمۀ دوّم قرن سه هجری (طرفین تطبیق) از حیث چیستی، چرایی و چگونگی (لحاظ‌های تطبیق) به وجوه اشتراک و افتراق دیدگاه‌های مطرح و تحلیل عوامل موثر در شکل-گیری و تطوّر آن‌ها پرداخته است. نتیجه شد اقوال صاحبنظران پس از پذیرش و چگونگی امکان عروج، به چرایی و بهرمندی از کارکردهای آن متمرکز شده است. دیدگاه‌ها به معراج از کذب و سحر که از عدم پذیرش آن حکایت دارد تا دیدن آن به مثابه معجزه، وحی مشافهه‌ای، مقوّم دین تازه تأسیس اسلام، و مرجع موثقی برای رفع شبهات که از تثبیت آن در اذهان حکایت دارد، تحوّل داشته است. از عوامل اثرگذار بر این دیدگاه‌ها باورهای کهن اعراب، پذیرش نبوّت پیامبر (ص)،