نکته ای کوتاه در خصوص مولف/مولفان معجم رجال الحدیث
معجم رجال الحدیث از مفصلترین و متاخرترین کتابهای رجالی معاصر است که به عنوان" جامع‌ترین، کامل‌ترین و روشمند‌ترین کتاب رجالی نگاشته شده در عصر حاضر" ( ربانی‌خواه، آشنایی با دانش و منابع رجالی شیعه،ص153) معرفی شده است. کتاب با در برداشتن شرح حال و بررسی توثیق و جرح حدود 15 هزار راوی به عنوان گنجینه ای از آثار پیشینیان در جای خود قابل توجه است.کتاب چنان که مشهور بوده و نقل شده زیر نظر گروهی ار محققان به سرپرستی و راهنمایی آیت اله خوئی(متوفی 1371شمسی)در حوزه نجف تدوین و تنظیم گشته است( ربانی‌خواه، آشنایی با دانش و منابع رجالی شیعه،ص153).اما مقدمه آیت الله خوئی سرنخی از حضور این گروه در کنار وی نداده و کتاب بسان تالیفی شخصی معرفی گردیده است: "عزمت على تألیف کتاب جامع کاف بمزایا هذا العلم، و طلبت من الله سبحانه أن یوفقنی لذلک، فاستجاب بفضله دعوتی و وفقنی، و له الحمد و الشکر لإتمامه کما أردت- على ما أنا علیه من کبر السن، و ضعف الحال، و کثرة الأشغال- و لو لا توفیق المولى و تأییده جل شأنه لم یتیسر لی ذلک".(معجم رجال الحدیث؛ص11) هر چند مولف در ذکر مقدمات کتاب از ضمیر جمع استفاده نموده (مثلا : تعرضنا لها فی موارد لم نجد فیها توثیقا من القدماء، فإنا و إن کنا لا نعتمد على توثیقات المتأخرین/همان,ص14) اما هیچ نشانی از سایر دستیاران علمی در مقدمه این کتاب و آیا اینکه کتاب به صورت گروهی تالیف شده به چشم نمیخورد.
آیت الله خوئی البته در تالیف متعلق به نسل قدماست و شاید ضرورتی همانند آنها بر ذکر لجنه تالیفی ندیده است. ظاهرا تنها در چاپ اول که زیر نظر خودشان به طبع رسیده ایشان اسامی دستیاران علمی خود را یادآوری کرده اند(نقل شفاهی از استاد یوسفی غروی) اما در چاپهای بعدی این کتاب نام دیگر افراد ساعی در تالیف کتاب حذف/سانسور شده است.چرا؟نمیدانم.من نسخ متعدد چاپ کتاب را که توسط مؤسسة الخوئی الإسلامیة به طبع رسیده بررسی کردم و هیچ نشانی از دستیاران علمی ایشان نیافتم.تنها سایت ویکی شیعه با استناد به چاپ سال ۱۴۱۳ق، در ص «ل» از بعض این افراد نام برده است: سید عبدالعزیز طباطبایی، سید جواد گلپایگانی، محمد تبریزی، مرتضی حکمی، یحیی اراکی، مرتضی نخجوانی، محمد کاظم خوانساری، فخرالدین زنجانی، غلامرضا رحمانی.دو نکته در این خصوص قابل ذکر است:
- بدین چاپ هم مراجعه کردم و صفحه مذکور یافت نشد. در واقع همه چاپها از صفحه 7 و با خطبه مولف آغاز شده است. به احتمال زیاد نقل سایت ویکی شیعه باید از چاپ اول کتاب باشد. چاپ اول کتاب در سال 1390قمری و در نجف منتشر شده است.
- از این افراد در یادداشت مذکور با نام "مصحح " سخن به میان آمده در حالی که این افراد فراتر از این مسئولیت در تهیه و تالف کتاب نیز نقش بسزائی داشته اند.
البته در بعض منابع نیز تجدید چاپ و بازنگری را کار لجنه تحت اشراف ایشان دانستهاند.( ربانی‌خواه، آشنایی با دانش و منابع رجالی شیعه، ص۱۵۹).
درست در نقطه مقابل؛نمونه خوبی که از تالیفات گروهی و تحت اشراف یک نفر در بین عالمان حوزوی معاصر میتوان مثال زد کتاب "تفسیر نمونه" است. نه تنها در مقدمه جلد اول بلکه در مقدمه تمام جلدها به نام مولفان تحت اشراف آیت الله مکارم تذکر داده شده و روی کتاب نیز عنوان "زیر نظر آیت الله مکارم شیرازی" و "با همکاری جمعی از نویسندگان"درج شده است.