ارزیابی علامه شعرانی از "شرح الاصول الکافی" ملاصدرا
بر کتاب الکافی مرحوم کلینی شروح متعددی نگاشته شده است.در این میان شرح ملاصدرا(متوفی ۱۰۵۰ ق) بر این کتاب با عنوان شرح الاصول الکافی از جایگاهی ویژه برخوردار است. دیگر شرح کافی که آن هم در نوع خود تحقیقی سترگ و درخور توجه است ,از آن ملاصالح مازندرانی است که با عنوان "شرح الکافی- الأصول و الروضة" نگاشته شده است.شرح ملاصالح با حاشیه نگاریهای و توضیحات مرحوم شعرانی به زیور طبع آراسته شده است. حاشیه های شعرانی(متوفی ۱۳۵۲ش)- و به راستی علامه شعرانی- نشانگر اوج توانایی او در بررسی و ارزیابی متون و مشحون از نکات دقیق علمی است. به عنوان نمونه حواشی او بر شرح اصول کافی ملا صالح مازندرانی(متوفی ۱۰۸۱ق) نشانگر توانایی های پیشگفته آن دانشمند کوشاست.شعرانی در قسمتی از این کتاب نمیتواند از بازگویی رجحان و برتری شرح ملاصدرا بر اصول کافی بر دیگر شروح اشاره نکند. از دید شعرانی:
- شرح ملاصدرا بهترین شرح بر اصول کافی است و همانندی ندارد.
- هیچ شرح تحقیقی بر کافی بعد از شرح ملاصدرا نگاشته نشده است.
- همه شارحین پس از او تحت تاثیر او بوده اند.
- شارحان پس از او بسیار از شرح ملاصدرا نقل نموده اند.
- شارحین یاد شده در بسیاری از این موارد؛نامی از ملاصدرا به میان نیاورده اند. مثلا:
- مجلسی ضمن نقل فراوان از او ؛از وی با عبارتی همچون بعض الافاضل نقل نموده است.
- مجلسی در موارد متعدد از او نقل نموده اما ضمن تغییر الفاظی به نویسنده/ملاصدرا ارجاع نداده.
شعرانی در ادامه انتقادات و ایرادها برملاصدرا به خصوص در نقلهای فراوان او از ابن عربی را وارد ندانسته و به دفاع از او میپردازد:
"و للصدر فضل على من جاء بعده من الشراح فکل ما أتوا به مأخوذ منه اما لفظا و معنى و اما معنى فقط و اما اقتباسا و تنبها من مطالعة ما شرحه لما یقرب منها و لم یتفق لاحد منهم بعد هذا الحدیث الّذی انتهى إلیه شرح تحقیقى نظیر ما سبق منهم فى شرح الاحادیث السابقة اللهم الا ذکر وقائع تاریخیة او تفاسیر لفظیة أو نقل شیء بالمناسبة، و ان اتفق لبعضهم کصاحب الوافى فهو أیضا مأخوذ منه فى موضع آخر لإحاطته بکتب صدر المتألهین و ضبط مطالبه أکثر من غیره، و قد نقل عنه المجلسى- رحمه اللّه- فى مرآة العقول و البحار کثیرا بعنوان بعض المحققین و بعض الافاضل و ربما نقل و لم ینسبه إلیه لتغییره بعض ألفاظه کما سبق انموذج منه و نقل عنه الشارح فى هذا الکتاب کثیرا معتمدا، و حکى قوله الشیخ الانصارى- قدس سره- فى النیة فى کتاب الطهارة بعنوان المحقق صدر الدین الشیرازى، و قال السید فى علم الرجال المنظوم:
ثم ابن ابراهیم صدرا الاجل فى سفر الحج مریضا ارتحل
قدوة أهل العلم و الصفاء یروى عن الداماد و البهائى
و أخذوا علیه مآخذ لا تقدح فى فضله و عدالته و صفائه منها نقله کثیرا عن الشیخ ابن عربى مع کونه سنیا متعصبا و لیس هذا قادحا لان جمیع العلماء حتى صاحب البحار نقلوا عن علماء العامة معتمدا کابن الاثیر فى جامع الاصول و النهایة و قد ذکر صاحب مجالس المؤمنین ان ابن عربى کان شیعیا فکان تشیعه قابلا للشبهة و الاختلاف فى تشیع بعض الرجال و الاشتباه فیه غیر عزیز و قد ذهب بعض العلماء الى أن صاحب دعائم الاسلام امامى اثنا عشرى. و مما نقموا علیه سهوه فى قراءة بعض کلمات الاحادیث و منها نقل أقوال جماعة من غیر أن ینسبها إلیهم و منها استعمال اصطلاحات خاصة یذهب منه ذهب غیر أهل الاصطلاح الى امور یخالف ظاهر الشریعة بحیث یحتاج الى التأویل ..... ( شرح الکافی-الأصول و الروضة (للمولى صالح المازندرانی)، ج5، ص: 201/حاشیه مرحوم شعرانی)