تحلیل و بررسی کهن‌الگوی دوگانۀ شیر و بازتاب آن در متون حماسی، عرفانی و شعر آیینی

چکیده مقاله

هن الگوی شیر در اساطیر جهانی و ادبیات ایرانی پایگاه خاصی داشته و شاعران و سخنوران از آن برای القای معانی فراوانی همچون شجاعت، سلطنت، جنگاوری و ..بهره برده‌اند؛ تا جایی‌که کشتن شیر یا اژدها در مهد توسط حضرت علی(ع) از ماجراهای مشهور اساطیری و پهلوانی است که تدریجا به حوزۀ اشعار آیینی راه یافته و بسیاری از شاعران آیینی از سدۀ هفتم تاکنون بدان پرداخته‌اند. شهرت نماد شیر در حوزۀ عرفان و اخلاق هم می‌تواند بحثی سمبولیک باشد و شیر نماد دشمنان بیرونی(اهریمن، دشمنان دین و...) و درونی(نفس) باشد که اغلب قدیسان دینی بر آن چیره شده‌اند. استفاده از نماد شیر به دلیل قالب حماسی و مفاخره‌آمیز، نه تنها در طول تاریخ، بلکه در حوزه شعر آیینی و حماسه‌های دینی و اشعار مدح بزرگان دین به‌ویژه حضرت علی(ع) بازتاب دارد. این پژوهش با روش تاریخی تحلیلی-تطبیقی و بهره گرفتن از منابع کتابخانه‌ای، ضمن بررسی کارکردهای چندگانۀ این کهن الگو به نقش آن در شعر عرفانی و آیینی نیز می-پردازد. نتایج نشان می‌دهد آیین و اسطوره پیوند ناگسستنی داشته و شیر در شمار کهن‌الگوهایی است که از دنیای اسطوره و حماسه پای در عرصۀ شعر عرفانی و آیینی گذاشته و به مقتضای آموزه‌های آن؛ جنبه‌های نمادین تازه‌ای یافته است