چالش ساختارهای نظارتی و بازتعریف مفاهیم «خود» و «دیگری» در رمان زیبا صدایم کن

چکیده مقاله

مقالۀ حاضر به‌‌بررسی مقولۀ «فرهنگ نظارتی» و ارتباط آن با مقولۀ خانواده در ادبیات نوجوان می‌پردازد. نویسنده با بهره-گیری از نظریات منتقدانی نظیر فوکو و فلنگن و تمرکز بر موضوعاتی نظیر «نگاه خیره»، «نظارت خودخواسته» و «نظارت عرضی» در‌پی پاسخ به این پرسش بنیادی است که چگونه «فرهنگ نظارتی» نوین بر هویت نوجوان و تعریف پدیدۀ شهروندی وی تأثیرگذار است؟ بدین منظور کتاب زیبا صدایم کن، نوشتۀ فرهاد حسن‌زاده، بررسی می‌شود تا با استفاده از شیوه‌ی توصیفی ـ ‌تحلیلی و تمرکز برساختارهای نظارتی نه‌تنها به‌چگونگی کارکرد آنها در حفظ ساختارهای فرهنگی حاکم بپردازد، بلکه تأثیر آنها را در شکل‌گیری هویت نوجوان و تعریف وی از «خود»، «دیگری» و ارزش‌های اخلاقی مورد بررسی قرار دهد. چنین استدلال می‌شود که همگام با گفتمان پسا-اومانیستی رسالت ادبیات نوجوان نیز، علی‌رغم نقش ویژه آن در درونی کردن ساختارهای نظارتی و هنجارها، تغییر کرده است؛ به‌دیگرسخن، این آثار با ارائۀ تصویر قهرمانی شورشی و ساختارگریز «ضدروایتی» را رقم می‌زنند تا از یک سو گسترۀ ساختارهای سلسله‌مراتبی نظارتی را به‌تصویر کشند و از سوی دیگر محدودۀ طغیان در برابر نظم اجتماعی را تعیین کنند؛ بدین‌ترتیب، نوجوان به ادراکی نوینی از مقوله‌های «نظارت»، «خود»، «دیگری» و اخلاق فردی می‌رسد که لازمۀ حیات مدنی امروزه به‌شمار می‌رود.