پیوند معماری و تکون رفتار اخلاقی اسلامی

چکیده مقاله

گسترش ارزش‌های اخلاقی با ظرفیت‌های درونی و بیرونی هنر و معماری می‌توانند نقطه‌ای برای آغاز رشد اخلاقیات در انسان باشد. به‌ویژه با قرار گرفتن انسان امروز در بحران معنوی که او را به معنویت در شالوده زندگی نیازمند کرده است. اخلاق برای حضور در فضاهای معماری چنان چه اخلاق‌ّ‌ِِّعملی را در درون کاربران فضا تقویت کند، می‌تواند نقش عنصری معنایی در ایجاد فضایی معناگرا را داشته‌ باشد. این معنا (اخلاق) برای ملموس شدن و تجلی به ساختاری نیازمند است، هندسه؛ کالبد و ساختار فیزیکی در معماری؛ می‌تواند این بار مفهومی را در خود جای دهد و پیوندی میان اخلاق و فضای معماری ایجاد کند. پرسش اصلی پژوهش این است که هندسه و اخلاق برای ساختن رفتاری‌اخلاقی در انسان، چگونه پیوند می‌خورند؟ روش پژوهش کیفی است. محوریت پژوهش بر چگونگی شکل‌گیری اخلاق در فعل رفتاری انسان واقع است. نخست به بررسی ماهیت انسان با تحقیق پیرامون شناخت و توصیف رفتار انسان، پرداخته‌شده، مبدأ شکلگیری خصلت‌ها در انسان موردمطالعه قرارگرفته و «ساحت‌های تأثیرپذیر» شناسایی گردیده ‌است. آنگاه این ساحت‌ها در شکل‌گیری اخلاق عملی در «مراحل تکون رفتار ‌اخلاقی» تحلیل‌شده‌اند. نقش عناصر هنر و معماری اسلامی برای تأثیرگذاری بر «ساحت‌های تأثیرپذیر» بررسی‌شده ‌است. الگوی هندسه‌ اخلاق‌ساز که با مرتب‌سازی هندسه‌‌ی ساحت‌ها بر اساس الگوی مراحل تکون رفتار اخلاقی شکل‌گرفته‌است و سازماندهی فضایی-هندسی اخلاق‌ محور با ترتیب: هندسه قلب، هندسه عقل، هندسه حواس‌پنجگانه، تکرار واحد‌های هندسه و تکرار الگو، یافته‌های این پژوهش می‌باشند. مصداقی فضایی- هندسی از این روند در معماری زورخانه مورد بررسی قرار گرفته است. نمود آن در فرم و هندسه معماری زورخانه، کاربری فضا (سازمان اجتماعی انسانی درون زورخانه) و معماری محلهای (فرهنگ‌) شکل میگیرد. درنهایت بحث، هندسه و موضوع اخلاق در ساختن رفتار اخلاقی در نقطه‌ی مشترک تأثیرپذیری سه کارکرد نفس و تأثیرگذاری هندسه بر آن‌ها پیوند می‌خورند. هندسه‌ اخلاق‌ساز با تأسی از ترتیب الگوی رفتار اخلاقی در انتظام «هندسه ساحت‌ها» شکل می‌گیرد و الگویی معماری برای سازماندهی فضایی-هندسی را به وجود می‌آورد.