برآورد میزان فرسایش خاک در حوضه آبخیز شاهرود - میامی با استفاده از مدل SLEMSA و تکنیک GIS

چکیده مقاله

بهره‌وری صحیح از منابع طبیعی مستلزم شناخت مکانیسم عملکرد فرایندهای محیطی می‌باشد. خاک به عنوان یکی از مهم‌ترین منابع طبیعی همواره نیازمند برنامه‌ریزی و مدیریت جامع در زمینه بهره‌وری و حفاظت در برابر فرسایش است. فرسایش خاک به عنوان یک مخاطره محیطی، همه ساله موجب از بین رفتن حجم وسیعی از خاک‌های حاصل‌خیز در سراسر دنیا می‌شود. بنابراین هدف از این پژوهش برآورد میزان فرسایش خاک در حوضة آبخیز شاهرود-میامی به تن در هکتار در سال با استفاده از مدل SLEMSA و نهایتاً تهیة نقشة فرسایشی این حوضه از طریق تلفیق داده‌های رقومی به وسیله تکنیک سیستم اطلاعات جغرافیایی است. برای دست‌یابی به اهداف، ابتدا مقدار عددی پارامترهای مدل مذکور شامل شیب، طول دامنه، انرژی جنبشی باران، نقش حفاظتی گیاهان و قابلیت فرسایش‌پذیری خاک بر اساس روابط موجود برآورد گردید. سپس لایه‌های رقومی آنها در محیط نرم‌افزار ArcGIS تهیه و تلفیق آنها منجر به تهیة نقشة فرسایش خاک حوضه آبخیز شاهرود- میامی شد. نتایج نشان می‌دهد که سه کمربند فرسایشی در نوارهای کوه‌پایه‌ای شمال و شمال‌غرب، جنوب، و مرکز محدودة مطالعاتی گسترده شده است و دامنه فرسایشی کمتر از 371/2 تا حداکثر 185/67 تن در هکتار در سال را دربرمی‌گیرد. موقعیت مکانی کمربند‌های فرسایشی نمایانگر اهمیت پارامترهای توپوگرافی نظیر شیب، جهت شیب، ناپایداری رسوبات در دامنه‌ها و قدرت فرسایندگی بارش در تخریب خاک است. در مقابل طبقه حداقل فرسایشی با مقدار کمتر از 371/2 تن خاک فرسایش یافته در هکتار در سال، با دارا‌بودن 42/48 درصد از مساحت کل حوضه بیشترین مساحت را به خود اختصاص داده است که حاکی از گستردگی مقادیر کم فرسایشی به نسبت مقادیر بالا در حوضه مطالعاتی می‌باشد. چنین حجم فرسایشی در درازمدت با توجه به پتانسیل‌های طبیعی منطقه، نیازمند برنامه‌ریزی کاربردی و مدیریت جامع حفاظت خاک است.