پایش چندزمانه رفتار پویایی میدان ماسه ای غرب کویر دامغان (۱۹۷۲-۲۰۱۶)

چکیده مقاله

عواملی نظیر فقر پوشش گیاهی و افزایش خشکسالی‌های ناشی‌از گرمایش جهانی، منجربه پویایی ریگزارها با سرعت‌های مختلف درجهات متعدد شده‌است که فعالیت‌های انسانی، حمل‌ونقل، بهداشت و اقتصاد را تهدید می‌کند. بنابراین پایش پویایی زمانی- مکانی میدان‌های ماسه‌ای و شناسایی جهات توسعۀ آنها، اهمیت ویژه‌ای در مدیریت محیط مناطق خشک و حفظ منابع طبیعی دارد. لذا هدف از این پژوهش پایش چندزمانۀ رفتار پویایی ریگ غربی کویر دامغان در قالب 3 بازۀ 15 ساله (2016-1972) ازطریق داده‌ها و روش‌های دورسنجی است. دراین راستا پایگاه دادۀ فضایی با اخذ تصاویر MSS (1972)، TM (1987)، +ETM (2002) و OLI (2016) تکمیل گردید. سپس از روش‌های ترکیبات رنگی، تبدیلات IHS و طبقه‌بندی نظارتی حداکثر احتمال برای بارزسازی محدودۀ مکانی ریگ، و از روش تفاضل تصاویر و محاسبۀ سطح طبقات تغییر جهت بررسی نوع و روند تغییرات بهره‌گیری شد. نتایج نشان می‌دهد که محدوده ریگ در 1987 نسبت‌به 1972، 7225/6 کیلومتر‌مربع کاهش یافته‌است. در بازه دوم، روند معکوس شده و ریگ در 2002 نسبت‌به 1972 و 1987، به‌ترتیب 3659/17 و 0885/24 کیلومترمربع گسترده‌تر شده‌است. در بازه سوم پویایی ریگ کاهش یافته، و وسعت آن در 2016 نسبت‌به 1972، 1987 و 2002، به‌ترتیب 6178/25، 8952/18 و 9837/42 کیلومتر‌مربع کمتر شده‌است که بیانگر بیلان منفی ماسه می‌باشد. نتایج پایش تغییرات حاکی‌از وجود حداکثر مساحت تغییرات افزایشی، کاهشی و بدون‌تغییر با 2833/38، 9829/43 و 3506/58 کیلومتر‌مربع به‌ترتیب در بازه‌های 2002-1987، 1987-1972 و 2016-2002 است. این تغییرات در حواشی ریگ به‌صورت ممتد و تقریباً یکنواخت گستردگی دارد، ولی بیشتر در قسمت‌های شرقی، شمال‌شرقی و جنوب‌غربی مشاهده می‌شود که نمایانگر عملکرد مثبت طرح‌های بیابان‌زدایی در‌قالب پروژه‌های تثبیت ماسه‌های روان از‌طریق کاشت گیاه تاغ و خودسازمانی اکوسیستم در نتیجه زادآوری طبیعی این گونۀ‌گیاهی است. در مجموع اگرچه کلیّت ریگ با وسعت 45 کیلومتر‌مربع تقریباً ثابت است اما گستردگی تغییرات کاهشی و افزایشی به‌ترتیب با مساحت 75 و 49 کیلومتر‌مربع مخاطره‌آمیز بوده و نیازمند عملیات تثبیت می‌باشد.