تحلیل کمی بازخورد پوشش‌گیاهی بر وقوع گرد و غبار در اکوسیستم‌های مناطق خشک (مطالعۀ موردی: استان اصفهان)

چکیده مقاله

پدیدۀ گرد وغبار یکی از عوارض ثانویۀ اکوسیستم­های مناطق خشک و نیمه­خشک است. این پدیده ناشی از بازخورد سیستم در مقابل عوامل متعدد فشار و تخریب می­باشد. یکی از مهم­ترین ارکان اکوسیتم­ها پوشش­گیاهی آن است. از آنجا که عامل پوشش­گیاهی منعکس­کنندۀ عوامل متعدد در اکوسیستم است، لذا می­توان با مطالعۀ رابطۀ تغییرات آن با سایر عوامل نظیر پدیدۀ گرد و غبار به اثر متقابل عوامل پی برد. در این تحقیق به بررسی تأثیر پوشش­گیاهی بر وقوع پدیدۀ گرد و غبار در استان اصفهان طی دورۀ مطالعۀ 2016-2000 با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی و شاخص پوشش­گیاهی نرمال­شده پرداخته­شده­است. برای انجام تحقیق، داده­های تعداد وقوع گرد و غبار در ایستگاه­های سینوپتیک استان برای دورۀ مورد­مطالعه از سازمان هواشناسی دریافت و فراوانی روزهای گرد وغبار هر ایستگاه در هر سال استخراج گردید. با استفاده از روش کریجینگ، روزهای گرد وغبار استان پهنه­بندی گردید. نقشۀ پوشش­گیاهی استان نیز برای هرسال و بر اساس شاخصNDVI تیرماه هرسال از تصاویر سنجندۀ MODIS تهیه­گردید. تحلیل رگرسیونی داده­های گرد وغبار سالانه و شاخص پوشش­گیاهی نیز به­منظور تحلیل کمی تأثیر پوشش­گیاهی بر وقوع گرد و غبار انجام­ شد. نتایج پهنه­بندی نشان داد که تعداد وقوع گرد و غبار در سال­های اخیر نسبت به گذشته افزایش و سال­های 2011 و 2007 به ترتیب با مقادیر 496 و 67 روز، بیشترین و کمترین تعداد گرد وغبار در طول دوره می­باشند. همچنین ایستگاه نایین و اصفهان (فرودگاه) به ترتیب با 914 و805 روز بیشترین و گلپایگان و داران با 91 و111 روز کمترین میزان وقوع گرد و غبار را داشته­اند. نتایج نشان داد که بیشترین تعداد وقوع گرد و غبار مربوط به شرق و مرکز استان و کمترین مربوط به بخش­های دیگر استان است. پوشش­گیاهی نیز در طی دورۀ مورد­مطالعه در شرق و مرکز استان کمترین مقدار بوده ­است. مقدار NDVI نیز در سال­های 2011،2013 و2015 کمترین مقدار بوده و بین 69/0تا 19/0- تغییر داشته­است. نتایج تحلیل رگرسیونی نیز نشان داد که فراوانی وقوع گرد وغبار با پراکنش پوشش­گیاهی ارتباط نزدیکی دارد و با کاهش پوشش­گیاهی، بر تعداد وقوع گرد و غبار افزوده ­می­شود. به طورکلی عامل پوشش­گیاهی با همبستگی معنی­دار در سطح خطای کمتر از ۵ درصد، 78 درصد از تغییرات پدیدۀ گرد و غبار را تبیین می­کند. بنابراین مدیریت اکوسیستم­ها و بالاخص پوشش­گیاهی در پدیدۀ گرد وغبار مؤثر است.