ارزیابی پتانسیل خطر بیابان‌زایی در منطقه جازموریان با استفاده از معیار فرسایش (آبی- بادی)

چکیده مقاله

سابقه و هدف: فرسایش خاک همواره به‌عنوان یکی از مهم‌ترین معیارهای دخیل در فرایند بیابان‌زایی به شمار می‌رود، که با بررسی و شناخت وضعیت این پدیده می‌توان پتانسیل گسترش بیابان‌زایی را ارزیابی نمود. تنکی پوشش گیاهی، کمی بارندگی و حاکمیت شرایط خشکی، زمینه را برای وقوع فرسایش خاک در منطقه جازموریان، مساعد نموده است که نقش مهمی را در وقوع بیابان‌زایی در منطقه ایفا می‌نماید. هدف از این پژوهش، ارزیابی پتانسیل بیابان‌زایی در منطقه جازموریان با استفاده از معیارهای فرسایش آبی و بادی و بر اساس روش IMDPA می‌باشد. مواد و روش‌ها: به‌منظور انجام این پژوهش، ابتدا، نقشه واحدهای کاری به کمک نقشه زمین‌شناسی، کاربری اراضی و تصاویر ماهواره‌ای لندست 8 از منطقه مطالعاتی تهیه شد، سپس لایه‌های اطلاعاتی مربوط به معیار فرسایش آبی در مدل IMDPA، پس از ارزش‌دهی و امتیازدهی به آن‌ها فراهم گردید. همچنین شدت فرسایش بادی نیز با استفاده از روش IRIFR برآورد گردید و درنهایت، نقشه پتانسیل بیابان‌زایی با استفاده از تلفیق معیارها بر اساس میانگین‌گیری هندسی آن‌ها در محیط نرم‌افزار ArcGIS به دست آمد. یافته‌ها: نتایج این پژوهش وسعتی حدود 2km5674 از مساحت منطقه را در کلاس شدید پتانسیل بیابان‌زایی قرار داده است که نشان‌دهنده تأثیر بالای معیار فرسایش در گسترش پدیده بیابان‌زایی در منطقه جازموریان می‌باشد.یافته های تحقیق نشان داد که معیار فرسایش بادی در بیابان‌زایی منطقه از پتانسیل بالاتری نسبت به معیار فرسایش آبی برخوردار بوده است که از مهم‌ترین دلایل آن وجود اراضی با حساسیت بالا به فرسایش می‌باشد که به سبب خشکی و کمبود میزان رطوبت خاک در این نواحی، همراه با خشکسالی‌های هیدرولوژیکی در سالیان اخیر، تشدید گردیده است. همچنین، نتایج حاصل از برآورد میزان فرسایش نشان داد که واحدهای "اراضی رسی پوشیده از نبکا و ربدوهای تخریب‌شده"، "اراضی شور و رسی با پوشش مراتع اشنان-ترات، "اراضی شور و رسی" و "ارگ و ماسه‌زارها" به ترتیب بیشترین امتیاز و پتانسیل را نسبت به فرسایش بادی نشان داده‌اند که می‌بایستی در اولویت طرح‌های بیابان‌زدایی باهدف کنترل این پدیده، مدنظر قرار گیرند. نتیجه‌گیری: با توجه به نتایج به‌دست‌آمده در این پژوهش، اعم وسعت منطقه موردمطالعه (2/97 درصد) از حیث معیار فرسایش در کلاس شدید بیابان‌زایی قرارگرفته است. در همین خصوص، لزوم تأکید بیشتر بر نقش عامل فرسایش خاک در تدوین برنامه‌های مدیریتی به‌منظور کنترل پدیده بیابان‌زایی در منطقه، از ضرورت بالایی برخوردار است. از همین رو، احیای پوشش گیاهی و حفاظت از آن در برابر تخریب با درنظرگرفتن ملاحظات اکولوژیک با اولویت مناطق حساس به فرسایش، می‌تواند در کاهش اثرات فرسایش در منطقه و بیابان‌زایی راهگشا باشد.