مروری بر مبانی آسیب¬پذیری با تأکید بر مؤلفه¬های آسیب‌پذیری زیست‌محیطی

چکیده مقاله

آسیب¬پذیری زیست¬محیطی با درنظرگرفتن شرایط طبیعی (عوامل و تنش¬های طبیعی) و شرایط انسانی (عوامل اقتصادی، اجتماعی و تنش¬های انسانی) به مخاطرات، حساسیت و توان سازشی محیط¬زیست می¬پردازد. اگر چه آسیب¬پذیری زیست¬محیطی می¬تواند به شناسایی مناطق آسیب‌پذیر و کمک به تصمیم‌گیری‌ به¬منظور حفاظت از محیط‌زیست و دستیابی به توسعه پایدار کمک کند؛ تعریف دقیقی از این مفهوم وجود ندارد و منابع مختلف این مفهوم را به شکل¬های مختلف و با استفاده از معیارهای گوناگون معرفی کرده-اند. در این مقاله تلاش شده است تا بحث مهم آسیب¬پذیری محیط¬زیستی با مروری اجمالی بر مبانی نظری آسیب¬پذیری، ریسک و ابعاد آسیب¬پذیری معرفی گردد. از این رو مطالعات مرتبط طی 15 سال اخیر (2002-2017) از پایگاه¬های مقالات علمی مختلف استخراج و مفهوم و معیارهای مختلف استفاده شده در مقیاس¬های ملی، منطقه¬ای و محلی بررسی شد. نتایج بررسی این مطالعات نشان داد که عوامل مورد ارزیابی در مقیاس ملی با توجه به 50 شاخص تدوین شده توسط کمیسیون کاربردی علوم زمین حوزه اقیانوس آرام جنوبی در گزارش سال 2004 به کارگرفته شده¬اند. ارزیابی در مقیاس منطقه¬ای با استقبال بیش¬تری روبه¬رو بوده است و عوامل منابع زمین (کاربری اراضی و تیپ خاک)، اقلیم (دما و بارش)، توپوگرافی (شیب و ارتفاع)، فرسایش و تراکم جمعیت بیش¬تر استفاده شده است. در مقیاس محلی نیز اغلب اکوسیستم، واحد ارزیابی بوده و معیارهای محدودتری نسبت به مقیاس منطقه¬ای بررسی شده¬اند.