نشانه شناسی سوره مبارکه غاشیه

چکیده مقاله

زبان، نظام اشاره‌ای است و کلمه، دال یا سویه‌ای آشکار است که در ذهن، مدلولی پنهان را برمی‌انگیزد؛ ازاین‌رو در شناسایی مدلول پنهان یک متن، عرضه دال یا نشانه‌های زبانی آن، بر مبانی و اصول سیمیولوژیک، به شناسایی کامل‌تر این سویه و مدلول‌ها می‌انجامد. در این مجال سوره «الغاشیه» به‌مثابه یکی از نمونه‌های بارز زبانی نظام‌مند و مشحون از نشانه‌هایی مانند تعابیر متضاد و موسیقای لفظی و معنوی آیات، شایسته عرضه بر مبانی سیمیولوژی یا نشانه‌شناسی (سمیولوژی semiology) است. در این جستار با شیوه توصیفی ـ استنتاجی و به‌کارگیری فنون علم نشانه‌شناسی به بررسی ویژگی‌های این سوره در دو محور عمودی و افقی پرداخته و معلوم شده که این سوره از نظر محور عمودی؛ نام این سوره متنِ کوچکی است که متن طولانی را نوید می‌دهد و دربردارنده بیشترین دلالت‌های متنی است، هم‌چنین از جنبه‌های «ساخت قاموسی» «ترکیب دستوری» و بر محور «جانشینی یا جایگزینی» کاربرد یا استخدام یک تعبیر، سویه یا سویه‌های پنهانی دارد. هم‌چنین معلوم گشته که به‌کارگیری تکنیک‌های تکرار، جناس، مراعات نظیر و تضاد، علاوه بر آهنگین ساختن سوره، بر مفهوم موردنظر خویش تأکید می‌ورزد و سطح نحوی جمله‌ها تصاویر برون‌گرا و درون‌گرای آیات این سوره، واقعیت و احوال قیامت، بهشتیان و دوزخیان را به مخاطب القا می‌کند.