بررسی انتساب زمانی، مکانی و هویت هنرمند یک دروازه مزین به کاشی هفت رنگ

چکیده مقاله

یکی از ویژگی‌های منحصربه‌فرد سفال قاجار که آن را از سفال دیگر دوران متمایز می‌سازد، به‌کارگیری تنوعی از طیف‌های رنگی نوظهور است که پیش از آن سابقه نداشته‌اند. در اغلب پژوهش‌های صورت‌گرفته پیرامون خصلت‌های بصری سفال قاجار، این مسئله، نتیجهٔ منطقی تغییر ذائقهٔ زیبایی‌شناختی این دوره قلمداد شده، اما به تحولات صورت‌گرفته در زمینهٔ فناوری توجهی نشده‌است. از این‌رو، هدف پژوهش حاضر، مطالعۀ نقش نوآوری‌های فنی در شکل‌گیری تحولات بصری سفال قاجار در عرصهٔ رنگ‌پردازی‌ است، ضمن آن‌که زمینه‌های پیدایش نوآوری‌های فنی در سفال قاجار به‌ویژه در حیطهٔ فناوری رنگ را مورد بررسی و ارزیابی قرار می‌دهد. در پژوهش کیفی حاضر،‌ از روش تحقیق تاریخی- تحلیلی استفاده شده و گردآوری داده‌ها با مراجعه به اسناد کتابخانه‌ای و ‏میدانی انجام پذیرفته‌است. این تحقیق بر مطالعۀ نمونه‌هایی از سفال قاجار متمرکز شده که ترکیبات رنگ آن‌ها تحت آنالیزهای شیمیایی و ریزساختاری قرار گرفته‌است. ‏یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که رواج رنگیزه‌های جدید در دورهٔ قاجار نظیر نانوذرات طلا، آنتیمونات سرب، اکسید اورانیوم و اکسید کروم که از آن‌ها به ترتیب رنگ‌های قرمز- صورتی، زرد، زرد- نارنجی و سبز حاصل گشته، عامل تنوع و کثرت رنگی به‌ویژه در شیوهٔ زیرلعابی بوده‌‌است. افزون بر این‌که خلاقیت و دستاوردهای سفالگران قاجار در زمینهٔ ساخت رنگ‌های ترکیبی و بهره‌گیری از قابلیت غلظت رنگ‌ها در رنگ‌پردازی، در گسترش دامنهٔ این پدیده مؤثر واقع شده‌است. رواج نوآوری‌های فنی در این دوره نیز در پی تسهیل انتقال علوم جدید از اروپا به ایران طی فرایندهای مختلف ازجمله تحصیل و آموزش علوم جدید، ترجمه و تألیف کتب علمی جدید و واردات فناوری‌های نوظهور تحقق یافته‌است.