تحلیل محتوای هوش اخلاقی در کتاب‌های مطالعات اجتماعی دوره ابتدایی

چکیده مقاله

پژوهش حاضر به منظور بررسی کتاب‌های مطالعات اجتماعی دوره ابتدایی بر اساس مقوله‌های هوش اخلاقی بوربا در سال تحصیلی 1401-1402 و با استفاده از روش تحلیل محتوای کمی انجام شد. واحد زمینۀ پژوهش شامل متن‌ها و فعالیت‌های کتاب‌های مطالعات اجتماعی دورۀ ابتدایی بود. همچنین واحد تحلیل شامل تم‌های مستخرج از کتاب‌های مطالعات اجتماعی بود که با مقوله‌های هوش اخلاقی بوربا و زیرمقوله‌های متناسب با آن مرتبط شده بود. روایی زیرمقوله‌های شناسایی شده مرتبط با مقوله‌های هفت‌گانه بوربا، پس از چندین مرتبه بررسی توسط متخصصین تأیید شد. پایایی زیرمقوله‌های شناسایی شده با استفاده از ضریب اسکات، 77/0 محاسبه شد. همچنین، داده‌ها بر اساس تکنیک آنتروپی شانون تجزیه و تحلیل شد. طبق یافته‌های پژوهش، 741 مصداق در کتاب‌های مطالعات اجتماعی شناسایی گردید که بیشترین میزان فراوانی مربوط به مقوله‌ی مهربانی و کمترین میزان آن مربوط به مقوله‌ی انصاف بود. همچنین، بر اساس نتایج روش آنتروپی شانون، ضریب اهمیت مقوله‌های هوش اخلاقی از بیشترین به کمترین میزان توجه عبارت از: مهربانی، احترام، وجدان، بردباری، خویشتن‌داری، انصاف و همدلی بود. نتابج پژوهش بیانگر آن است که غیر از دو مقوله‌ی همدلی و انصاف، مقوله‌های مهربانی و احترام وضعیت مطلوبی داشته و سایر مقوله‌ها نیز در وضعیت متوسطی قرار دارند؛ اما در انتخاب محتوای آموزشی به استمرار و توالی آن‌ها در پایه‌های مختلف به خوبی توجه نشده است. بنابراین، تدوین‌کنندگان کتاب درسی باید ضمن توجه متوازن و متناسب به مقوله‌های هفت‌گانه هوش اخلاقی، به استمرار و توالی آنها در پایه‌های مختلف نیز توجه بیشتری کنند و محتوای مناسبی برای آن طرح‌ریزی نمایند.